SHT brengt de historische wisselwerking tussen techniek en maatschappij in beeld en plaatst deze in een bredere context.
Techniek zorgde enerzijds voor nieuwe kansen en mogelijkheden, maar verstoorde aan de andere kant maatschappelijke processen en natuurlijke evenwichten. SHT bestudeert geschiedenis van Nederland vanuit het perspectief van de techniek. We zoeken naar de wortels van onze hedendaagse maatschappij en maken de balans op.
De afgelopen twee eeuwen brachten opeenvolgende technische innovaties en ontwikkelingen op economisch, politiek en sociaal terrein een ingrijpend moderniseringsproces op gang. Clusters van nieuwe sleuteltechnologieën vormden telkens de motor van een nieuwe transitie. Van stoommachines, gietijzer en spoorwegen in de negentiende eeuw tot de intelligente digitale technieken en het internet van de laatste decennia.
Wat was er nodig om nieuwe sleuteltechnieken tot een succes te maken? Welke actoren en factoren speelden daarbij een bepalende rol? Hoe werd omgegaan met de keerzijden van de modernisering? Wat was de invloed van gebruikers? Deze vragen staan centraal in het werk van SHT. Sinds haar oprichting in 1988 heeft SHT de geschiedenis van Nederland herschreven vanuit het perspectief van wetenschap en techniek. SHT kan daardoor bogen op een indrukwekkend kennisfundament.
In hoeverre bepalen ontwikkelingen uit de afgelopen twee eeuwen de toekomst? Welke lessen zijn er te trekken uit het verleden? SHT levert een diagnose vanuit een techniekhistorisch perspectief.
DE UITDAGING
Rol wetenschap en techniek zichtbaar maken
Wetenschap en techniek leverden de afgelopen twee eeuwen een belangrijke bijdrage aan de transitie van onze samenleving. De precieze rol van wetenschap en techniek in de modernisering van onze samenleving is lange tijd onderbelicht gebleven.
SHT analyseert de rol van wetenschap en techniek in de negentiende en twintigste eeuw en plaatst deze in een bredere context. Ontwikkelingen staan immers niet op zichzelf, de interactie met de verschillende maatschappelijke actoren is van belang. Waar kwam technische kennis vandaan? Welke ondernemers maakten als eerste
gebruik van nieuwe technische mogelijkheden? Hoe lang duurde de uitrol van een nieuwe techniek? Wat was de rol van het maatschappelijk middenveld? En van de politiek? Welke gevolgen had mechanisering voor de organisatie van de arbeid?
SHT zoekt het antwoord op deze vragen en plaatst deze in een langetermijnperspectief. Daardoor krijgen we inzicht in het verloop van transities en innovaties – op nationaal, regionaal, lokaal en op bedrijfsniveau – en kunnen patronen en dwarsverbanden zichtbaar worden gemaakt.
DE ACHTERGROND
Moderniseringsgolven
Vanaf het midden van de achttiende eeuw brachten opeenvolgende technische innovaties en ontwikkelingen op economisch, politiek en sociaal terrein een ingrijpend moderniseringsproces op gang. Clusters van nieuwe sleuteltechnologieën leidden ieder tot een nieuw industriële revolutie. Zo vormden stoommachines, gietijzer en spoorwegen in de negentiende eeuw de motor van de eerste industriële revolutie. Staal, elektriciteit en de verbrandingsmotor dreven vanaf het eind van de negentiende eeuw de tweede industriële revolutie aan. En vanaf de Tweede Wereldoorlog vormen communicatie- en informatietechnologieën de stuwende kracht achter de derde industriële revolutie. De opkomst van intelligente digitale technieken en het internet vormt de momenteel de motor van een nieuwe moderniseringsgolf.
De nieuwe clusters sleuteltechnieken drongen geleidelijk door in alle geledingen van de
samenleving. Om daarvan optimaal te profiteren moesten de maatschappij en de sleuteltechniek op elkaar zijn afgestemd. Daarvoor was telkens een proces van verandering en aanpassing nodig: denk aan kennis voor het toepassen van nieuwe technieken, nieuwe wet- en regelgeving, het geschikt maken van de ruimtelijke omstandigheden, de noodzaak van voortrekkers, en een andere organisatie van de arbeid.
Geleidelijk werd ook de keerzijde van de modernisering duidelijk. Grote ingrepen blijken nodig om de door de industrialisatiegolven en de daaraan gekoppelde ontwikkelingen in de afgelopen twee eeuwen veroorzaakte schade aan onze leefomgeving op te vangen. Er heeft een omslag plaatsgevonden in ons denken over techniek. Niet langer geldt: kunnen wij wat wij willen, maar: willen wij wat wij kunnen.
HET ONDERZOEK
Nederlandse geschiedenis herschreven vanuit perspectief techniek
Sinds haar oprichting in 1988 heeft SHT het initiatief genomen voor het opzetten van onderzoeksprogramma’s en om de wisselwerking tussen techniek en maatschappij in de negentiende en twintigste eeuw te analyseren. De onderzoeksresultaten vonden hun weg naar (publieks)boeken, proefschriften, artikelen in kranten en tijdschriften, lezingen en tentoonstellingen.
SHT heeft de geschiedenis van Nederland herschreven vanuit het perspectief van wetenschap en techniek. Dit resulteerde in reeks standaardwerken: De in 1994 afgeronde zesdelige serie Geschiedenis van de techniek in Nederland in de negentiende eeuw. De wording van een moderne samenleving 1800-
1890 en de in 2003 voltooide zevendelige serie Techniek in Nederland in de twintigste eeuw.
Uniek aspect aan het SHT-onderzoek is de samenwerking tussen wetenschappers en relevante actoren bij de overheid, het bedrijfsleven of maatschappelijke organisaties. Die samenwerking maakt het mogelijk de rol van wetenschap en techniek in transitieprocessen vanuit verschillende invalshoeken te belichten.
Het onderzoek laat zien dat de scheidslijn tussen succesvolle en mislukte innovaties uitermate dun is.
Publicaties:
- Geschiedenis van de techniek in Nederland in de negentiende eeuw. De wording van een moderne samenleving 1800-1890
- Techniek in Nederland in de twintigste eeuw
- Made in Holland. Een Techniekgeschiedenis van Nederland (1800-2000)
- Technology and the making of the Netherland. The age of contested modernization, 1890-1970
- Engineering the Future, Understanding the Past. A Social History of Technology
- De kwetsbare welvaart van Nederland 1850-2050. Naar een circulaire economie