Het internet verandert de samenleving maar de samenleving bepaalt ook welke kant het met het internet op gaat. In een proces van co-creatie krijgen internet en samenleving vorm.
De SHT onderzoekt de relatie tussen internet en samenleving, vooral de wederzijdse invloed op democratische processen en de ontwikkeling van de rechtstaat. Vormt de technologie hiervoor een bedreiging of moderniseert het internet de democratie en versterkt het de interactie tussen burgers en overheden? Het onderzoek biedt bestuurders en beleidsmakers een fundament voor de keuzes die bepalend zijn voor de richting die de internetsamenleving opgaat.
DE UITDAGING
Internet tussen dystopie en utopie
Zoals dat ook bij de doorbraak van eerdere sleuteltechnologieën (denk aan stoom en elektriciteit) het geval was, roept de invloed van het internet op maatschappelijke verhoudingen en processen veel vragen en onzekerheden op. Wegen de voordelen van een razendsnelle wereldwijde informatie-uitwisseling wel op tegen de nadelen van de mondiale connectiviteit? Hebben we onszelf en onze zorgvuldig opgebouwde democratische samenleving niet te kwetsbaar gemaakt door de effecten van hacken, fake news en big data? Of kunnen we die bedreigingen afweren en zijn de positieve effecten vele malen belangrijker? De snelle communicatie van overheden naar burgers, levensreddend bij calamiteiten, grootschalige
burgerprotesten dankzij sociale media (“Arabische lente”, #MeToo, #BlackLivesMatter, etc.), legitimering, ondersteuning en verbetering van beleid dankzij online dataverzamelingen. Politici en beleidsmakers moeten keuzes maken. Ze moeten grenzen definiëren, de spelregels van het democratisch proces bewaken en tegenwicht bieden tegen de macht van de grote technologiebedrijven. Tegelijkertijd is de wens uitgesproken het internet in te zetten om het democratisch bestel te moderniseren en het toekomstbestendig te maken, om het digitaal burgerschap te versterken, en voor het verkleinen van de kloof tussen overheid en burger.
DE ACHTERGROND
Van een communicatienetwerk tot essentiële infrastructuur
Al sinds het begin van ons moderne democratische bestel, midden negentiende eeuw, wordt de relatie tussen communicatie- technologie en democratische processen gelegd en bestudeerd. Thorbecke zag de elektrische telegraaf, waarmee “gedachten met bliksemsnelheid van stad tot stad, van land tot land” gingen als een belangrijk instrument voor de opbouw van ‘zijn’ democratische rechtsstaat. Mits goed ingezet en door regels omkaderd. Het internet is de communicatie-revolutie van onze tijd. Het ontstond enkele decennia geleden als een netwerk van en voor wetenschappers. Inmiddels is het uitgegroeid tot een universele maatschappij-brede infrastructuur, die snelle veranderingen op nagenoeg alle sociaaleconomische domeinen
faciliteert. Het verbindt mensen, mensen met apparaten, en apparaten onderling. Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de rol van het internet voor transitieprocessen. Ook niet naar hoe het internet democratische en rechtsstatelijke ontwikkelingen beïnvloedt en hoe op hun beurt die democratie en de rechtstaat het internet vorm geven en door regels omkaderen. Om alert te zijn op de bedreigingen en kansen van het internet voor het huidige democratische bestel en de rechtsstaat, is kennis nodig over de lange-termijn co-creatie van internet en samenleving.
HET ONDERZOEK
Een langetermijnperspectief voor huidig en toekomstig beleid
De laatste jaren is (behoefte aan) reflectie op de internetrevolutie en de gevolgen voor de democratie en de rechtstaat door schandalen en onthullingen sterk toegenomen. De Raad van State, het ministerie van Binnenlandse Zaken en het Rathenau Instituut doen (en deden) onderzoek hiernaar. In de wetenschap zijn de onderzoekvelden eGovernment en eDemocracy ontstaan. Het langetermijnperspectief ontbreekt in de meeste reflecties echter.
De SHT doet onderzoek naar de vraag hoe het internet zich de afgelopen circa veertig jaar heeft verhouden tot de democratie, democratische processen, en de rechtstaat.
Welke keuzes zijn er gemaakt en wat waren daarvan de maatschappelijke effecten? Welke pad-afhankelijkheden en lock ins zijn er ontstaan? Dit techniek-historisch perspectief vormt het kennisfundament voor huidige besluitvormingsprocessen en is daarmee onmisbaar voor politici en beleidsmakers. Door de resultaten van het onderzoek ook voor een breder publiek beschikbaar te maken, worden burgers geïnformeerd en bij het maatschappelijk debat betrokken. We dagen scholieren en studenten informatica en aanverwante opleidingen uit door ze te laten nadenken over de rol en de macht van het internet en zijn toepassingen.
