We zitten op een kantelpunt in de geschiedenis, in een mondiale transitie naar een duurzamere samenleving. Een fundamentele verandering, vergelijkbaar met de overgang naar de industrieel-kapitalistische samenleving in de negentiende eeuw.
Het gevoel dat er wat moet veranderen, is de afgelopen jaren urgenter geworden, onder andere door het zichtbaar worden van de gevolgen van de klimaatverandering. De urgentie is nationaal en internationaal vertaald in grote maatschappelijke uitdagingen (grand challenges). Veel terreinen zijn in beweging: energie, voedsel, gezondheid, mobiliteit, veiligheid, welzijn, democratie, onderwijs en leefbare steden. Tegelijkertijd worden de contouren van een nieuw economisch en industrieel systeem zichtbaar: de circulaire economie. SHT plaatst actuele maatschappelijke transitieopgaves in een langetermijnperspectief en maakt dwarsverbanden, pad-afhankelijkheden, historisch gegroeide percepties én bewegingsruimte voor verandering zichtbaar.
DE UITDAGING
Langetermijnperspectief voor een goede diagnose
De transitie naar een duurzame samenleving is een langzaam, veelomvattend en ingewikkeld proces. Het is een optelsom van veel verschillende, maatschappij brede uitdagingen, die zich niet beperken tot individuele sectoren, actoren of beleidsterreinen. Het is moeilijk om alle transitieopgaves, hun onderlinge samenhang en de routes om ze te verwezenlijken helder in beeld te krijgen.
Een langetermijnperspectief is nodig voor een goede diagnose van alle maatschappelijke uitdagingen. De hedendaagse problemen hebben immers een lange voorgeschiedenis en zijn geworteld in eerder gemaakte keuzes. Alleen door die geschiedenis te kennen, krijgen we oog voor de oorzaken van het vaak moeizame verloop van transities en de
persistente problemen. Historisch onderzoek geeft ook inzicht in de bewegingsruimte voor verandering. Het maakt patronen en dwarsverbanden zichtbaar en levert inspiratie op oplossingsrichtingen en het wegnemen van belemmeringen.
De governance van transitieprocessen is complex. SHT biedt beleidsmakers kennis om beleid te ontwikkelen, te ondersteunen en te legitimeren. Bovendien laat SHT aan een breed publiek zien wat de grote uitdagingen zijn, hoe ze geworteld zijn in het verleden en hoe ze onderling verweven zijn. Dit vergroot het draagvlak voor maatregelen en de betrokkenheid en bereidwilligheid van groepen in de samenleving om in de besluitvorming rond transitieprocessen te participeren.
DE ACHTERGROND
Maatschappelijke uitdagingen zijn niet nieuw
Nederland onderschrijft de doelstellingen van de Verenigde Naties en de Europese Unie om te komen tot een duurzame economische ontwikkeling. Gezamenlijk moeten we de klimaatverandering, de uitputting van natuurlijke grondstoffen, het verlies aan biodiversiteit en de groeiende maatschappelijke ongelijkheid in de wereld tegengaan. Nederland wil in 2050 klimaatneutraal en circulair zijn. Dat is gezien de complexiteit van de uitdagingen een ambitieuze doelstelling, die om ingrijpende veranderingen vraagt.
Hoe ongekend ambitieus en ingrijpend de huidige transitie naar een duurzame samenleving ook lijkt, grote maatschappij-veranderende uitdagingen zijn zeker niet
uniek voor de moderne tijd. Complexe vraagstukken op het terrein van welvaart, welzijn en duurzaamheid stonden de afgelopen twee eeuwen voortdurend op de agenda. Het gevecht tegen honger, armoede en ongelijkheid in de samenleving was taai en ingewikkeld; het verbeteren van de volksgezondheid was een domein-overschrijdende opgave; onze voortdurende strijd tegen het water is legendarisch en nooit af. Ook discussies over milieuverontreinigingen en de aantasting van het landschap zijn niet nieuw. We kunnen leren van de wijze waarop we de afgelopen eeuwen grote maatschappelijke uitdagingen aanpakten, en ook hoe gekozen oplossingen voor nieuwe problemen zorgden.
HET ONDERZOEK
Historisch onderzoek voor een effectieve transitiepraktijk
‘Transities’ staan centraal in het onderzoek van de SHT. Al meer dan 30 jaar doet ze onderzoek naar grote maatschappelijke transformatieprocessen en de rol van wetenschap en technologie daarbij, in Nederland, in Europa en mondiaal. Ze leverde bestuurders en beleidsmakers unieke bijdragen voor het denken over transities. SHT maakt het langetermijnperspectief zichtbaar en bruikbaar en ondersteunt hen bij het opzetten van een effectieve transitiepraktijk Door het verleden met het heden te verbinden en de wortels, de keuzes en de effecten van grote maatschappelijke veranderingsprocessen zichtbaar te maken, verheldert de SHT complexe transitietrajecten. Die kennis stelt ons in staat lessen uit het verleden te trekken ten behoeve van de toekomst.
Naast praktijkgericht en voor beleid toepasbaar onderzoek draagt SHT-onderzoek ook bij aan theorievorming. Door vragen te beantwoorden als: Hoe ontstaan transities? Welke krachten zijn erin werkzaam? Waarvan
zijn falen of succes afhankelijk? Zijn transitiepaden te voorspellen? levert het langetermijnperspectief van SHT belangrijke input voor de ontwikkeling van transitietheorieën. Het historisch onderzoek heeft bijvoorbeeld de grote rol van ‘niches’ aangetoond voor het ontstaan van nieuwe dominante ‘socio-technische regimes’. Deze concepten hebben inmiddels een centrale plaats gekregen in de transitietheorie. Hetzelfde geldt voor de rol van gebruikers c.q. consumenten. De wijze waarop SHT geschiedenis beoefent biedt bovendien de mogelijkheid om theorieën over veranderingsprocessen te toetsten. Dat theoretisch onderzoek gaat nog steeds door en is nog steeds nodig. Bijvoorbeeld om antwoorden te krijgen op vragen over de verhouding tussen, en de prioritering van, economische belangen en maatschappelijke waarden in verschillende fasen van het transitieproces. En naar het sturend vermogen van de diverse betrokken partijen, zoals overheden, in verschillende fasen van verschillende typen transities.