Kolen, olie en gas zijn de brandstoffen waarmee onze moderne welvaartsstaat is opgebouwd. Ze hebben niet alleen economische voorspoed en welzijn gebracht, maar ook milieuvervuiling en klimaatverandering. Bovendien zijn het eindige grondstoffen. Een transitie naar duurzame energiebronnen is onvermijdelijk.
SHT bestudeert de huidige energietransitie in een langetermijnperspectief en een brede context. Waarom gaat de overgang naar duurzamere energiebronnen zo traag? Welke opties zijn er en welke voor- en nadelen kleven daaraan? Waarom is Nederland zijn positie als veelbelovende producent van winturbines verloren? Welke rol speelde en speelt kernenergie in het energiedebat? Wat zijn de infrastructurele en maatschappelijke aanpassingen die nodig zijn voordat waterstof een belangrijke energiedrager kan worden? De antwoorden op deze en andere vragen geven inzicht in de kansen en de belemmeringen van de verschillende keuzes die gemaakt moeten worden. We leggen een kennisfundament onder de beleidsagenda voor de huidige energietransitie.
DE UITDAGING
Betaalbare, betrouwbare en duurzame energie voor iedereen
Nederland heeft zich gecommitteerd aan ambitieuze mondiale en Europese klimaatafspraken. Meer dan 60% van de uitstoot van broeikasgassen wordt veroorzaakt door energieproductie. Overschakelen naar minder vervuilende energiebronnen is onvermijdelijk. In 2018 kwam echter maar 7,4% van het totale Nederlandse energieverbruik uit hernieuwbare bronnen. Dat is de slechtste score van Europa (gemiddeld 18%) en ver beneden het gestelde doel van 14% in 2020. Nederland heeft nog een inhaalslag te maken.
Een energietransitie is een complex. Het is een proces van geleidelijke afbouw van vervuilende bronnen en het creëren van een mix van minder vervuilende en schone bronnen. Het vergt ingrijpende aanpassingen aan hoe we wonen, hoe we ons verplaatsen, en hoe we ons voedsel, industriële halffabrikaten en eindproducten produceren. Bij een energietransitie zijn veel partijen en belangen betrokken. Om de transitie in het gewenste tempo te laten slagen is een goede interactie tussen wetenschap en technologie, beleid en bestuur, maatschappelijke actoren en het bedrijfsleven onontbeerlijk.
DE ACHTERGROND
Energietransities zijn langdurig, ingrijpend en complex
Het SHT-onderzoek naar eerdere energietransities laat zien dat dergelijke processen lange duren en ingrijpende maatschappelijke gevolgen hebben. Dat gold voor de door kolen en stoom gedragen industriële revolutie van de achttiende en negentiende eeuw. Ook de toepassing van elektriciteit voor licht en kracht eind negentiende, begin twintigste eeuw en de hiermee gepaard gaande op- en uitbouw van een elektriciteitsnetwerk zorgde voor grote economische en sociale veranderingen. Olie- en gas als nieuwe energiebronnen voor kleine (en grote) industriële motoren, voor verwarming van huizen en gebouwen, en voor de aandrijving van vervoer- en transportmiddelen hebben de wereld niet alleen (letterlijk) warmer en (figuurlijk) kleiner gemaakt, maar ook afhankelijker.
Dat bleek begin jaren zeventig met de oliecrisis en het rapport “Grenzen aan de Groei” van de Club van Rome. De grote uitdaging een halve eeuw geleden was hoe we onze energiebehoefte konden loskoppelen van de geopolitiek complexe, en op termijn onhoudbare olie- en gasverslaving. Onze huidige energie-uitdaging wortelt in dat decenniaoude vraagstuk, met de toevoeging van de inmiddels tastbare gevolgen van het gebruik van fossiele brandstoffen in de vorm van klimaatverandering en de grote nadelige gevolgen. Waar eerdere energietransities werden geëntameerd door de mogelijkheden van nieuwe wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen, de huidige komt voort uit een grote maatschappelijke noodzaak. Dit dwingt tot weloverwogen keuzes, innovatieve oplossingen en een breed maatschappelijk draagvlak.
HET ONDERZOEK
Interactie van beleid, wetenschap en technologie, en samenleving
Het onderzoek van de SHT laat zien hoe en waarom beleid (keuzes), wetenschap en technologie (innovatie) en samenleving (acceptatie) onderling interacteren op het energie-domein. Het toont hoe onze energieproductie is georganiseerd, welke keuzes er in het verleden zijn gemaakt, welke actorgroepen erbij betrokken zijn en welke belangen die hebben. Het geeft antwoord op vragen over het ontstaan en de agendering van nieuwe vragen, problemen en uitdagingen.
Het onderzoek van de SHT laat zien hoe en waarom beleid (keuzes), wetenschap en technologie (innovatie) en samenleving (acceptatie) onderling interacteren op het energie-domein. Het toont hoe onze energieproductie is georganiseerd, welke keuzes er in het verleden zijn gemaakt, welke actorgroepen erbij betrokken zijn en welke belangen die hebben. Het geeft antwoord op vragen over het ontstaan en de agendering van nieuwe vragen, problemen en uitdagingen.
Lees meer over energie in de SHT-publicaties:
- Stoom in TIN-19
- Elektriciteit in TIN-19
- Energie in TIN-20
- A. Lagaaij en G. Verbong, Kerntechniek in Nederland, 1945-1974
- G. Verbong e.a., Een kwestie van lange adem. De Geschiedenis van duurzame energie in Nederland
- G. Verbong, E. Berkers en M. Taanman, Op weg naar de markt. De geschiedenis van ECN, 1976-2001
- E. Berkers, The Netherlands, in: An Overview of the Historical Experience of Nuclear Energy and Society in 20 countries